I. Wprowadzenie

Niniejszy przewodnik dotyczy emerytów i rencistów policyjnych, którzy odchodząc ze służby nie wykorzystali w całości urlopu wypoczynkowego bądź dodatkowego przypadającego na okres między 19 października 2001 r. a 5 listopada 2018 r. włącznie, a po ich śmierci także ich następców prawnych, tj. m.in. żony/męża oraz ich dzieci.

Po zwolnieniu ze służby, prawo do urlopu przekształca się w świadczenie pieniężne, określane mianem ekwiwalentu. Funkcjonariuszom odchodzącym na emeryturę/rentę wypłacono ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop w wymiarze 1/30 części miesięcznego uposażenia (tj. w przeliczeniu na dni kalendarzowe). Tymczasem urlop jako taki liczony jest w dniach roboczych, a nie w dniach kalendarzowych, a co za tym idzie i ekwiwalent wypłacany za niewykorzystany urlop również powinien być naliczany w odniesieniu do dni roboczych, tj. 1/21 miesięcznego uposażenia.

Wiadomo, że 1/30 jest mniejsza od 1/21. Przykładowo jeśli emeryt/rencista X miał uposażenie, np. w wysokości 3000 zł to 1/30 wynosi 100 zł (za dzień kalendarzowy), a 1/21 wynosi 143 zł (za dzień roboczy). Emerytowi X wypłacono więc ekwiwalent za jeden dzień niewykorzystanego urlopu 100 zł zamiast 143 zł. A zatem wyrównanie ekwiwalentu w przypadku emeryta/rencisty X wynosi 43 zł za każdy dzień.

W wyroku z dnia 30 października 2018 r., sygn. akt K 7/15, opublikowanym w dniu 6 listopada 2018 r., Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 115a ustawy o Policji w zakresie, w jakim ustala wysokość ekwiwalentu pieniężnego za 1 dzień niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego lub dodatkowego w wymiarze 1/30 części miesięcznego uposażenia, jest niezgodny z art. 66 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 zdanie drugie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a świadczeniem ekwiwalentnym za dzień niewykorzystanego urlopu powinno  wynagrodzenie za jeden dzień roboczy.

Pomimo opublikowania wyroku TK organy Policji konsekwentnie odmawiały wypłaty wyrównania, z uwagi na brak nowej ustawy regulującej tę kwestię. Skargi do Wojewódzkich Sądów Administracyjnych na decyzje odmowne organów Policji skutkowały (poza nielicznymi wyjątkami) przyznaniem przez sądy racji emerytom i rencistom, a mianowicie: do wypłaty ekwiwalentu wystarczający jest wyrok trybunału konstytucyjnego, ekwiwalent powinien być wypłacony w oparciu o dni robocze. Jak więc należy domniemywać, wyrównanie należy się wszystkim, którzy nie wykorzystali urlopu przypadającego od dnia 19 października 2001 r.

Komendanci kontynuując batalię o zaniechanie wypłacenia wyrównania ekwiwalentu – wnosili kasację do Naczelnego Sądu Administracyjnego od niekorzystnych dla siebie wyroków. I znów sąd ten stanął po stronie emerytów i rencistów.

Tutaj sprawa się komplikuje. Otóż Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę tylko  w granicach skargi kasacyjnej. Co to w praktyce oznacza? Kasacja dotyczy niezgody strony przegranej na konkretny wyrok wydany przez Wojewódzki Sąd Administracyjny. NSA nie może skargi kasacyjnej uzupełniać, interpretować i musi odnieść się tylko do tego co znajduje się w kasacji. Wyroki wydawane przez NSA nie odnosiły się do stanu sprzed zmiany art. 115a ustawy o Policji, która nastąpiła w październiku 20120 r. gdyż wyroki WSA, od których złożono kasację i które dotychczas rozpoznano nie uwzględniały tej zmiany, albowiem zapadły przed nowelizacją.

Dnia 1 października 2020 r. weszła w życie ustawa z dnia 14 sierpnia 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach dotyczących wsparcia służb mundurowych nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, o zmianie ustawy o Służbie Więziennej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.  poz. 1610).

Zapisy art. 9 tej ustawy pozbawiają część emerytów i rencistów policyjnych,  którzy odeszli ze służby i nie wykorzystali urlopu między 18 października 2001 r. i przed 6 listopada 2018 r. należnego im wyrównania ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Ustawodawca uznał bowiem, że korzystny przelicznik ekwiwalentu w wymiarze 1/21 części uposażenia na ostatnio zajmowanym stanowisku nie dotyczy tych świadczeniobiorców, których niewykorzystany urlop przypadał przed 6 listopada 2018 r. tj. przed wejściem w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego., sygn. akt K 7/15. W ten sposób nowa ustawa powieliła wcześniejszy niekonstytucyjny zapis art. 115a ustawy o Policji.

W tej sytuacji komendanci Policji wydają decyzje odmowne dwojakiego rodzaju.

1. Ponowne decyzje odmowne dla posiadających pozytywne rozstrzygnięcia WSA i NSA. Mowa tu o tych osobach, którym już wcześniej komendant wydał negatywne decyzje zaskarżone następnie do WSA, a potem do NSA. Jest to duże rozczarowanie dla osób, które przeszły już całą batalię sądową i spodziewały się wyrównania ekwiwalentu. Możliwość wydania decyzji odmownej daje komendantowi art. 153 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. A mianowicie, jeśli między rozstrzygnięciem sądu a wydaniem decyzji przepisy uległy zmianie (w naszym przypadku zmienił się przepis art. 115a ustawy o Policji z ograniczeniem art. 9 ustawy o szczególnych rozwiązaniach (…) – to wyroki sadu nie wiążą komendanta. Tutaj zaczyna się wszystko niejako od początku. Teraz, już pod rządami nowych przepisów, trzeba od decyzji odmownej znów złożyć skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Bardzo państwa zachęcamy do składania skarg, od których nie wnosi się opłaty i które dają szansę na odzyskanie pieniędzy pomimo wydłużonego procesu dochodzenia sprawiedliwości.
2. Decyzje odmowne wydane po raz pierwszy dla osób, które wcześniej nie weszły na drogę sądową. Za podstawę decyzji odmownej przywoływana jest zmiana art. 115a ustawy o Policji na skutek wejścia w życie ustawy z dnia 14 sierpnia 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach dotyczących wsparcia służb mundurowych (…). Również w tym przypadku zachęcamy do składania odwołań oraz skarg od tych decyzji.

Kolejna komplikacja wynika z faktu, że w styczniu 2021 r. SA w Białymstoku przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne (podaję w skrócie) – czy jest konstytucyjny przepis art. 9 ustawy o szczególnych rozwiązaniach (…) odmawiający funkcjonariuszom, których niewykorzystany urlop przypadał przed 6 listopada 2018 r. wypłaty wyrównania ekwiwalentu w odniesieniu do dni roboczych (1/21) pozostawiając przelicznik 1/30, który wcześniej w 2018 r. TK uznał za niezgodny z konstytucją.

Skutkiem tego stanu rzeczy jest nagminne zawieszanie przez sądy (poza nielicznymi wyjątkami) spraw przed nimi zawisłymi, do czasu rozstrzygnięcia białostockiego pytania przez Trybunał Konstytucyjny.

Na pytanie zadawane przez niektórych z Państwa – czy warto podejmować lub kontynuować batalię o wyrównanie ekwiwalentu – odpowiadamy TAK WARTO. Przecież chodzi tu o nasze pieniądze wypracowane podczas ciężkiej służby.

Przechodząc do kolejnych rozdziałów możecie Państwo skorzystać z „Mapy drogowej”, która pomoże poruszać się w tej dosyć zawiłej procedurze. Zamieściliśmy też wzory pism procesowych uwzględniających zmieniający się stan prawny. Możecie też Państwo zapoznać się z opracowaniami dotyczącymi wyrównania ekwiwalentu, wyrokami sądów i informacjami bieżącymi.

Przedstawiamy też interwencje podejmowane przez Zarząd Główny Stowarzyszenia Emerytów i Rencistów Policyjnych w sprawie działań komendantów Policji, a także sądów różnych szczebli.

Jerzy Skrycki, I Wiceprezes ZG SEiRP